کم خونی مشکلی است که در آن گلبول های قرمز سالم یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت های بدن وجود ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول های قرمز یافت می شود و اکسیژن را از ریه ها به سایر اندام های بدن می رساند. ابتلا به این بیماری می تواند باعث خستگی، ضعف و تنگی نفس شود.
انواع مختلفی از این بیماری وجود دارد. هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی می تواند کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد، می تواند علامت هشدار دهنده بیماری جدی باشد.
درمان این بیماری ممکن است شامل مصرف مکمل ها یا انجام اقدامات پزشکی باشد. خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از برخی اشکال آن جلوگیری کند.
کاری که گلبول های قرمز انجام می دهند
بدن سه نوع سلول خونی می سازد. گلبول های سفید با عفونت مبارزه می کنند، پلاکت ها به لخته شدن خون کمک می کنند و گلبول های قرمز خون اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کنند.
گلبول های قرمز یک پروتئین غنی از آهن دارند که به خون رنگ قرمز می دهد که هموگلوبین نام دارد. هموگلوبین به گلبول های قرمز اجازه می دهد تا اکسیژن را از ریه ها به تمام قسمت های بدن منتقل کنند. و به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد تا دی اکسید کربن را از سایر قسمت‌های بدن به ریه‌ها منتقل کنند تا به بیرون از بدن خارج شود.
ماده اسفنجی درون بسیاری از استخوان های بزرگ به نام مغز استخوان، گلبول های قرمز و هموگلوبین را می سازد. برای ساختن آنها، بدن به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی موجود در غذاها نیاز دارد.
علائم کم خونی
علائم کم خونی به علت و شدت آن بستگی دارد. می تواند آنقدر خفیف باشد که در ابتدا هیچ علامتی ایجاد نکند. اما علائم معمولا پس از آن رخ می دهد و با بدتر شدن آن بدتر می شود.
اگر بیماری دیگری باعث کم خونی شود، بیماری می تواند علائم را پنهان کند. سپس یک آزمایش برای وضعیت دیگری ممکن است آن را پیدا کند. انواع خاصی از این بیماری علائمی دارند که به علت آن اشاره می کنند.
علائم احتمالی عبارتند از:
- خستگی.
- ضعف
- تنگی نفس.
- پوست رنگ پریده یا زرد، که ممکن است در پوست سفید بیشتر از پوست سیاه یا قهوه ای آشکار باشد.
- ضربان قلب نامنظم.
- سرگیجه یا سبکی سر.
- درد قفسه سینه.
- دست و پاهای سرد.
- سردرد.
علت کم خونی
- کم خونی فقر آهن : آهن بسیار کم در بدن باعث این شایع ترین نوع بیماری می شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی تواند هموگلوبین کافی برای گلبول های قرمز بسازد.
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین : علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 برای ساخت گلبول های قرمز سالم کافی نیاز دارد. رژیم غذایی که به اندازه کافی از این مواد مغذی و سایر مواد مغذی کلیدی را نداشته باشد، می تواند منجر به تولید گلبول های قرمز کافی در بدن شود.
- کم خونی التهاب : بیماری هایی که باعث التهاب مداوم می شوند می توانند بدن را از تولید گلبول های قرمز کافی باز دارند. به عنوان مثال می توان به سرطان، HIV/AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی و بیماری کرون اشاره کرد.
- کم‌خونی آپلاستیک : این نوع نادر و تهدید کننده زندگی زمانی رخ می دهد که بدن سلول های خونی جدید به اندازه کافی تولید نمی کند. علل آپلاستیک عبارتند از عفونت ها، برخی داروها، بیماری های خود ایمنی و تماس با مواد شیمیایی سمی.
- کم خونی های مرتبط با بیماری مغز استخوان : بیماری هایی مانند لوسمی و میلوفیبروز می توانند بر نحوه خون سازی مغز استخوان تأثیر بگذارند. اثرات این نوع بیماری ها از خفیف تا تهدید کننده زندگی متغیر است.
- کم خونی های همولیتیک : این گروه از بیماری ها ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون سریعتر از مغز استخوان است که بتواند جایگزین آنها شود.
- کم خونی داسی شکل : این بیماری ارثی و گاهی جدی نوعی کم خونی همولیتیک است. یک هموگلوبین غیرمعمول گلبول های قرمز را به شکل هلالی غیرمعمول به نام داسی مجبور می کند. این سلول های خونی نامنظم خیلی زود می میرند. که باعث کمبود مداوم گلبول های قرمز خون می شود.
تشخیص
تشخیص این بیماری معمولاً با ترکیبی از معاینات بالینی، آزمایش خون و گاهی اوقات آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌شود. در اینجا توضیح می‌دهم که چگونه تشخیص داده می‌شود:
- معاینه بالینی:
بررسی علائم: پزشک ابتدا علائم این بیماری را بررسی می‌کند. این علائم ممکن است شامل خستگی، ضعف، تنگی نفس، سرگیجه، رنگ پریدگی پوست، ضربان قلب نامنظم، و سردرد باشد. البته، شدت علائم می‌تواند متفاوت باشد و برخی افراد ممکن است علائم خفیفی داشته باشند.
معاینه فیزیکی: پزشک شما ممکن است به دنبال علائم فیزیکی بگردد، مانند رنگ پریدگی پوست و غشاهای مخاطی (مانند داخل پلک ها و دهان) و همچنین ضربان قلب نامنظم.
- آزمایش خون:
شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش مهمترین ابزار تشخیصی برای کم خونی است. در این آزمایش، موارد زیر اندازه گیری می‌شوند:
آزمایش‌های تکمیلی:
آهن خون: میزان آهن سرم، فریتین (پروتئین ذخیره کننده آهن)، و ظرفیت اتصال آهن (TIBC) برای بررسی کم خونی ناشی از فقر آهن استفاده می‌شوند.
ویتامین B12 و فولات: برای بررسی کم خونی ناشی از کمبود این ویتامین‌ها انجام می‌شوند.
بیلی روبین: برای بررسی کم خونی‌های همولیتیک (ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز).
آزمایش کومبس: برای تشخیص کم خونی‌های خودایمنی انجام می‌شود.
بررسی مغز استخوان: در برخی موارد، ممکن است نیاز به نمونه برداری از مغز استخوان باشد تا علت بیماری تشخیص داده شود.
- سایر آزمایش‌ها:
آزمایش ادرار و مدفوع: در برخی موارد، بررسی خون در مدفوع یا ادرار ممکن است به تشخیص علت این بیماری کمک کند (مثلا خونریزی گوارشی).
آندوسکوپی و کولونوسکوپی: اگر پزشک به خونریزی گوارشی شک کند، ممکن است این روش‌ها برای بررسی دقیق‌تر مجرای گوارش انجام شوند.
سونوگرافی یا سی تی اسکن: اگر پزشک به مشکل در اندام‌های داخلی شک کند، ممکن است این آزمایش‌ها را تجویز کند
درمان کم خونی
طیف وسیعی از درمان ها منبع مورد اعتماد برای کم خونی وجود دارد. هدف هر کدام افزایش تعداد گلبول های قرمز فرد است که باعث افزایش میزان اکسیژن در خون می شود.
درمان مورد نیاز بستگی به نوع کم خونی فرد دارد. درمان اشکال رایج شامل موارد زیر است:
- کم خونی ناشی از فقر آهن: مکمل های آهن و تغییرات رژیم غذایی می تواند کمک کننده باشد و پزشک در صورت وجود علت خونریزی بیش از حد را شناسایی و برطرف می کند.
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: درمان ها می تواند شامل مکمل های غذایی و تزریق ویتامین B12 باشد.
- تالاسمی: درمان‌ها شامل مکمل‌های اسید فولیک منبع معتبر، کیلاسیون آهن، و برای برخی افراد، انتقال خون و پیوند مغز استخوان است.
- کم خونی ناشی از بیماری مزمن: پزشک بر مدیریت بیماری زمینه ای تمرکز می کند.
- کم خونی آپلاستیک: درمان آپلاستیک شامل تزریق خون یا پیوند مغز استخوان است.
- کم خونی سلول داسی شکل: پزشکان این مشکل را با اکسیژن درمانی، داروهای مسکن و مایعات داخل وریدی درمان می کنند. آنها همچنین ممکن است آنتی بیوتیک، مکمل اسید فولیک، تزریق خون و یک داروی سرطان به نام منبع معتبر هیدروکسی اوره را تجویز کنند.
- کم خونی همولیتیک: برنامه درمانی ممکن است شامل داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، درمان عفونت ها و پلاسمافرزیس باشد که خون را فیلتر می کند.
عوارض
در صورت عدم درمان، این بیماری می تواند مشکلات سلامتی زیادی ایجاد کند، مانند:
- خستگی شدید : کم خونی شدید می تواند انجام کارهای روزمره را غیرممکن کند.
- عوارض بارداری : افراد باردار مبتلا ناشی از کمبود فولات ممکن است بیشتر در معرض عوارضی مانند زایمان زودرس باشند.
- مشکلات قلبی : کم خونی می تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود که به آن آریتمی می گویند. با کم خونی، قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند تا اکسیژن بسیار کمی در خون جبران شود. این می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
- مرگ برخی از کم خونی های ارثی : مانند کم خونی سلول داسی شکل، می تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت باعث کم خونی شدید می شود و می تواند کشنده باشد.
عوامل خطر
عوامل خطر کم خونی (آنمی) بسیار متنوع هستند و می‌توانند بر اساس نوع بیماری دسته‌بندی شوند. با این حال، برخی عوامل خطر کلی وجود دارند که شانس ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. در اینجا به برخی از مهمترین عوامل خطر اشاره می‌کنم:
مشکلات روده کوچک : داشتن شرایطی که بر نحوه دریافت مواد مغذی روده کوچک تأثیر می گذارد، خطر کم خونی را افزایش می دهد. به عنوان مثال می توان به بیماری کرون و بیماری سلیاک اشاره کرد.
دوره های قاعدگی : به طور کلی، داشتن قاعدگی های سنگین می تواند خطر ایجاد کند. پریود شدن باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود.
بارداری : زنان بارداری که مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک و آهن مصرف نمی کنند در معرض خطر هستند.
شرایط مداوم که مزمن نامیده می شود. ابتلا به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری خطر کم خونی بیماری مزمن را افزایش می دهد..
سابقه خانوادگی : داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به نوعی از این بیماری که از طریق خانواده ها به نام ارثی منتقل می شود، می تواند خطر کم خونی های ارثی مانندداسی شکل را افزایش دهد.
عوامل دیگر : سابقه برخی عفونت‌ها، بیماری‌های خونی و شرایط خودایمنی خطر کم‌خونی را افزایش می‌دهد. نوشیدن بیش از حد الکل، قرار گرفتن در اطراف مواد شیمیایی سمی و مصرف برخی داروها می تواند بر ساخت گلبول های قرمز خون تأثیر بگذارد و منجر به بیماری شود.
سن : افراد بالای 65 سال در معرض خطر هستند.
پیشگیری
بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از فقر آهن و از کمبود ویتامین جلوگیری کند. یک رژیم غذایی سالم شامل:
- آهن : غذاهای غنی از آهن عبارتند از گوشت گاو و سایر گوشت ها، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره و میوه های خشک.
2. فولات : این ماده مغذی و اسید فولیک ساخته دست بشر آن را می توان در میوه ها و آب میوه ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت.
3.ویتامین B-12 : غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، محصولات لبنی و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.
4. ویتامین C : غذاهای غنی از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. اینها همچنین به بدن در جذب آهن کمک می کنند.
